Gamazada Batasunaren indarra

Bigarren Karlistaldiaren ostean, zapuzturik geratu zen Euskal Herriak estatu burujabe bat izateko aukera, eta gerraren eta mozalaren legeak isilarazitako herri umiliatu bat zegoen. Etapa baten behin betiko itxiera eta berri baten hasieraren atari horretan, 1893an, herri matxinada bat piztu zen Nafarroa Garaian, Germán Gamazo alderdi liberaleko Ogasun Ministroa Nafarroako foru-erregimena deusezten saiatu zenean. Hizkera argigarri eta zehatzaz, datuz jantzia baina narrazioaren arintasunaz, Xabier Irujo historialariak herri-errebolta haren berri ematen digu, Gamazadatik 130 urte bete direnean.

«Xabierrek oroimen kolektiboko ahalegin bat dakar, beharrezko kontakizuna, iragan ez oso urrunera garraiatuko gaituena, baina gaurkotasun osokoa, herri duintasunaren eta askatasun gogoaren adierazle: Nafarroan zabaldu zen Gamazada herri errebolta (1893-1894). Gamazadaren epelean ernaldu, umotu edo zabaldu ziren gaur egun hain ezagun zaizkigun euskal pizkundeko hainbat sinbolo eta oroitarri: Ikurriña, Gernikako Arbola ereserkia, Iruñeko Foruen monumentua, Zazpiak Bat armarria eta, geroxeago, Nafarroako armarri ofizial modernoa.» Iñaki Lopez Luzuriaga, hitzaurrean.